Archief en democratie; Een bibliografische inleiding

Archieven vormen een actieve graadmeter van de democratie (en zijn geen passieve ondersteuning ervan). De mate van raadpleegbaarheid van archief is immers recht evenredig met het democratische gehalte van de samenleving die het archief in kwestie bewaart. De consequenties van deze stelling zijn niet gering. Ze zorgen voor een zware dubbelzijdige verantwoordelijkheid. Archieven zijn in deze optiek niet langer louter bewaarinstellingen, maar hebben een belangrijke maatschappelijke rol te vervullen. De wetgevende en uitvoerende macht moet binnen een democratie ervoor zorgen dat archieven voldoende middelen hebben om deze missie waar te maken.
Dat het aan financiële middelen vaak ontbreekt, hoeft geen betoog. Toch gaat de archiefwereld de uitdaging aan. Sinds de meest recente democratiseringsgolf wordt in het archivistische veld veelvuldig gepubliceerd en gedebatteerd over het verband tussen archief en democratie in ruime zin. Het komt ook letterlijk aan bod in de beginselverklaring van de International Council on Archives (ICA):
Archives constitute the memory of nations and of societies, shape their identity, and are a cornerstone of the information society. By providing evidence of human actions and transactions, archives support administration and underlie the rights of individuals, organisations and states. By guaranteeing citizens’ rights of access to official information and to knowledge of their history, archives are fundamental to democracy, accountability and good governance.
Met deze bibliografie wil het Belgisch Rijksarchief zijn steentje bijdragen toe het internationale debat en de gebruiker/lezer aanzetten tot reflectie over het belang van archieven voor een democratische samenleving. Twee andere redenen om dit literatuuroverzicht tot stand te brengen, zijn de wil van het Belgisch Rijksarchief om zijn werking in maatschappelijk perspectief te plaatsen, en tot slot de profilering van het Rijksarchief in België als archivistisch kenniscentrum.